باغ موزه قصر، شاهدی بر تحول تاریخی از زندان تا فرهنگ‌سراست. بنایی که روزگاری به عنوان زندان قصر، نمادی از سرکوب و محرومیت بود، امروز به مکانی برای گرامیداشت مبارزات آزادی‌خواهانه و نمایش آثاری هنری و فرهنگی تبدیل شده است. معماری این مجموعه که ترکیبی از سبک‌های قاجاری و پهلوی است، با نمایشگاه‌های متنوعی از هنرهای تجسمی و آثار مرتبط با حقوق بشر، تاریخ پرفراز و نشیب ایران را روایت می‌کند. بازدید از باغ موزه قصر، سفری است به اعماق تاریخ تهران و فرصتی برای آشنایی با ابعاد مختلف فرهنگ و هنر این دیار. این باغ موزه، نه تنها یادآور رنج‌ها و مبارزات گذشته است، بلکه نمادی از امید به آینده‌ای روشن‌تر و آکنده از هنر و فرهنگ است.
تاریخچه باغ موزه قصر
تاریخچه باغ موزه قصر به سال ۱۱۷۷ هجری شمسی و دوران سلطنت فتحعلی شاه قاجار برمی‌گردد، زمانی که او دستور ساخت عمارتی باشکوه خارج از تهران را صادر کرد. این قصر که شامل اندرونی، کلاه فرنگی و استخر بود، در دوره ناصرالدین شاه به عنوان محل اردوگاه قوای قزاق مورد استفاده قرار گرفت. با گذشت زمان و در دوره مظفرالدین شاه، این قصر به دست ژاندارمری افتاد و کم‌کم به ویرانه‌ای تبدیل شد. اما در دوران رضا شاه، این مکان به‌دلیل نیاز تهران به یک زندان بزرگ، انتخاب شد تا زندان جدیدی به‌جای خرابه‌های قصر قاجار ساخته شود. در ۱۱ آذر ۱۳۰۸ زندان قصر افتتاح شد و به‌عنوان اولین و تنها زندان متمرکز تهران تا زمان ساخت زندان اوین فعالیت داشت.
طراحی زندان قصر به دست نیکولا مارکوف، معمار مشهور روسی انجام شد و ۱۹۲ اتاق برای نگهداری زندانیان در آن در نظر گرفته شد. این زندان در طول دوران پهلوی نقش مهمی در زندانی کردن چهره‌های سیاسی و انقلابی داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به زندانیان غیرسیاسی اختصاص یافت. نهایتاً در سال ۱۳۸۳، زندان قصر به‌دلیل قرار گرفتن در بافت قدیمی و نزدیکی به شهر تعطیل شد و روند تبدیل آن به یک موزه آغاز گردید. در سال ۱۳۹۱، باغ موزه قصر رسماً افتتاح شد و به مکانی برای بازتاب تاریخ، هنر معاصر و روایت تحول اجتماعی تبدیل شد. اکنون این موزه با نمایشگاه‌هایی مرتبط با حقوق بشر، انقلاب اسلامی و تاریخ‌نگاری، یکی از جاذبه‌های مهم فرهنگی و گردشگری تهران به شمار می‌آید.
باغ موزه قصر کجاست؟
باغ موزه قصر در انتهای خیابان شهید مطهری، خیابان شهدای ناجا و میدان پلیس قرار دارد. این موزه به‌راحتی از نقاط مختلف تهران قابل دسترسی است.
بیشتر بخوانید : اجاره آپارتمان مبله در سهروردی
راه دسترسی به مجموعه تاریخی باغ موزه قصر تهران
باغ موزه قصر به لطف موقعیت مرکزی‌اش، از طریق چندین مسیر مختلف به‌راحتی قابل دسترسی است:
دسترسی با خودروی شخصی:
اگر با خودروی شخصی سفر می‌کنید، می‌توانید از اتوبان شهید صیاد شیرازی وارد خروجی پلیس شریعتی شوید و پس از رسیدن به میدان پلیس، خود را به باغ موزه قصر برسانید. همچنین می‌توانید از خیابان شهید مطهری استفاده کنید و بعد از عبور از تقاطع دکتر شریعتی، مستقیم به میدان پلیس و باغ موزه قصر برسید.
دسترسی با مترو:
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این موزه، ایستگاه شهید مفتح در خط یک (تجریش-کهریزک) است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه، کافی است مسیر خیابان مطهری را طی کنید و بعد از تقاطع دکتر شریعتی به باغ موزه قصر برسید.
دسترسی با اتوبوس:
برای استفاده از اتوبوس، گزینه‌های متعددی در اختیار شماست:
از پایانه میدان امام حسین (ع)، می‌توانید با اتوبوس‌های شهید بهشتی به ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی بروید و از آنجا به باغ موزه قصر دسترسی پیدا کنید.
از پایانه امام خمینی (ره)، سوار اتوبوس‌های میدان معلم شوید که مستقیماً مقابل باغ موزه قصر توقف دارند.
اتوبوس‌های پایانه میدان رسالت به مقصد پیچ شمیران شما را به ایستگاه میدان پلیس می‌رسانند که نزدیک باغ است.
همچنین، اتوبوس‌های پایانه پیچ شمیران و پایانه شهید بهشتی به ایستگاه‌هایی در نزدیکی این موزه منتهی می‌شوند، که سفر شما را راحت‌تر می‌کنند.
سازنده زندان قصر کیست؟
سازنده زندان قصر، محمد درگاهی، سرتیپ ارتش شاهنشاهی ایران و یکی از چهره‌های کلیدی دوران رضا شاه بود. وی متولد سال ۱۲۶۹ در زنجان است، درگاهی در اوایل دهه ۱۳۰۰ به ریاست نظمیه کل مملکتی منصوب شد و در این سمت نقش مهمی در گسترش قدرت رضا شاه ایفا کرد. او با ایجاد زندان قصر در سال ۱۳۰۸، نشان داد که در کنار فعالیت‌های اجرایی و نظامی، در عرصه ساخت و ساز نیز دستی توانا داشته است. متأسفانه، او به دلیل تهدید لفظی به تیمورتاش، به طور موقت به زندان قصر خود منتقل شد، ولی پس از آزادی، به سمت‌های دیگری در اداره نظام وظیفه و ثبت احوال منصوب گردید.سرتیپ درگاهی در سال 1331 چشم از جهان فرو بست.
زندانیان مشهور در زندان قصر
زندان قصر، با تاریخچه‌ای پر از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار، به‌عنوان یکی از مکان‌های مهم در تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود. از آغاز تأسیس این زندان تا دوران پس از انقلاب اسلامی، بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در این مکان محبوس شده‌اند.
اولین زندانی:
سرتیپ درگاهی، سازنده زندان، که تنها دو روز پس از افتتاح زندان توسط رضا شاه، در همان زندان محبوس شد.
زندانیان قصر در دوره پهلوی:
- سید جعفر پیشه‌وری
- قوام‌السلطنه
- صارم‌الدوله
- صولت‌الدوله
- عبدالحسین تیمورتاش
- بزرگ علوی
- علیمردان خان بختیاری
- محمد فرخی یزدی
- تقی ارانی
چهره‌های اسلامی در دوران اعتراضات:
- آیت‌الله سید علی خامنه‌ای
- آیت‌الله طالقانی
- مهدوی کنی
- محمدتقی شریعتی
- اکبر هاشمی رفسنجانی
- مرتضی مطهری
- شهید باهنر
- محمدجواد تندگویان
- طبق برخی شنیده ها حضور امام خمینی
زندانیان پس از انقلاب اسلامی:
- امیرعباس هویدا
- زندانیان اعدامی رژیم پهلوی
- پری بلنده
- سیدمهدی بلیغ
- اصغر قاتل
فرارهای مشهور:
- سید فرهاد نامی
- اشرف دهقان
- دو آمریکایی متهم به اختلاس (داستان فرارشان در کتاب “فرار عقاب‌ها” نوشته کن فالت)
معرفی بخش‌های باغ موزه قصر
- موزه مارکوف
- سالن فرخی یزدی
- زندان سیاسی
- برج‌های دیده‌بانی
- نیایشگاه
- مجسمه زندانیان معروف تاریخ
- کافه لقانطه
- زورخانه
موزه مارکوف
موزه مارکوف در قلب باغ موزه قصر قرار دارد و با تنوع فضاهای خود تجربه‌ای جامع از تاریخ و هنر ارائه می‌دهد. این موزه شامل مرکز اسناد و تصاویر تاریخی، نمایشگاه‌های مختلف، گالری‌های موسمی و کافه گالری است. سالن اجتماعات چندمنظوره این بخش برای رویدادهای فرهنگی و علمی مناسب است. همچنین، کتابفروشی دائمی با تمرکز بر تاریخ انقلاب، مبارزات سیاسی و کتب مرتبط با زندان و زورخانه از دیگر جاذبه‌های این موزه است.
سالن فرخی یزدی
سالن آمفی تئاتر فرخی یزدی در ضلع غربی باغ موزه قصر واقع شده و با ظرفیت ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر، مکانی ایده‌آل برای برگزاری همایش‌ها، نمایش‌های تئاتری، اجرای موسیقی زنده و نمایش فیلم‌ها به شمار می‌رود. این سالن مجهز به سیستم‌های پیشرفته صوتی و تصویری است که تجربه‌ای بی‌نظیر از رویدادهای فرهنگی را فراهم می‌آورد.
زندان سیاسی
زندان سیاسی با مساحت پنج هزار متر مربع، روایتگر تاریخ انقلاب و مبارزان اسلامی است. این بخش شامل زندان‌ها، کتابخانه، مرکز مطالعات، موزه، حسینیه و هتل زندان می‌شود. هر کدام از این فضاها به نحوی به بازگویی و نمایش رویدادهای تاریخی و اجتماعی پرداخته و یادآور دوران سخت و تلاش‌های انقلابیون است.
برج‌های دیده‌بانی
برج‌های دیده‌بانی در گوشه‌های مختلف محوطه باغ موزه قصر قرار دارند و برج جنوب شرقی با تجهیزات رصدی همچون تلسکوپ و دوربین دوچشمی برای مشاهده‌های نجومی و شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این برج‌ها علاوه بر کارکرد نظارتی، فرصتی برای لذت بردن از مناظر زیبای شهر فراهم می‌آورند.
نیایشگاه
نیایشگاه با کاشی‌کاری‌های زیبا و تاریخی، در گذشته به‌عنوان محل برگزاری دادگاه‌های اوایل انقلاب اسلامی استفاده می‌شد. این مکان به دلیل طراحی ویژه و تاریخچه‌اش، یکی از نقاط عطف بازدید از باغ موزه قصر به شمار می‌آید.
مجسمه زندانیان معروف تاریخ
در باغ موزه قصر، مجسمه‌هایی با ظرافت و واقع‌گرایی حیرت‌انگیز، روایتی تصویری از تاریخ پر فراز و نشیب زندان قصر را به نمایش می‌گذارند. این آثار هنری، صرفاً به تصویر کشیدن چهره‌های تاریخی محدود نشده و با زبانی بی‌پرده، تجربه‌های دردناک و مبارزات بی‌امان زندانیان را در گذر زمان به تصویر می‌کشند. مجسمه‌های موجود در این باغ، با به تصویر کشیدن حالات و وضعیت‌های مختلف زندانیان، به ما امکان می‌دهند تا به عمق رنج‌ها و امیدهای آنان پی ببریم و به اهمیت حفظ یاد و خاطره مبارزان راه آزادی پی ببریم.
کافه لقانطه
کافه لقانطه، اولین کافه ایران که در سال ۱۲۸۵ ساخته شد، با حال‌وهوای نوستالژیک خود، یادآور روزهای گذشته است. این کافه به‌تازگی در باغ موزه قصر بازسازی شده و فضایی مشابه با کافه‌های قدیمی را بازآفرینی می‌کند.
زورخانه
زورخانه، یکی از بخش‌های هیجان‌انگیز باغ موزه قصر، به معرفی ورزش‌های سنتی ایرانی با روحیه پهلوانی اختصاص دارد. این مکان، به ابتکار شهرداری تهران، به نمایش هنرهای ورزشی و فرهنگی باستانی می‌پردازد و به بازدیدکنندگان امکان تجربه و مشاهده این ورزش‌های قدیمی را می‌دهد.
ساعات بازدید
ساعات بازدید از باغ موزه قصر به شرح زیر می باشد: شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۴:۳۰ و روزهای پنجشنبه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۳:۳۰. خواهشمند است توجه فرمائید که این مجموعه در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل بوده و امکان بازدید از آن میسر نمی‌باشد.
جمع بندی
در پایان، زندان قصر به عنوان یک نماد برجسته از تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، دربرگیرنده‌ی روایات مختلف از دوران سلطنت پهلوی تا انقلاب اسلامی است. این مجموعه که توسط محمد درگاهی، سرتیپ ارتش شاهنشاهی، طراحی و ساخته شد، همواره به عنوان محلی برای نگهداری زندانیان سیاسی و شخصیت‌های تاثیرگذار تاریخی شناخته می‌شود. از چهره‌های معروفی که در آن به حبس افتاده‌اند تا تحولات سیاسی و اجتماعی که در این مکان رقم خورده، زندان قصر به خوبی گویای پیچیدگی‌های تاریخی و فرهنگی ایران معاصر است. بررسی این تاریخ و تأثیرات آن بر جامعه، به ما درک عمیق‌تری از تحولات سیاسی و اجتماعی کشور ارائه می‌دهد.
